Μια αρχαία λαϊκή διήγηση για τον Θεαγένη τον Θάσιο

Μια ἀρχαία λαϊκὴ διήγηση γιὰ τὸν Θεαγένη τὸν Θάσιο

41

Οἱ νεώτεροι πάντως μελετηταὶ δὲν φαίνεται νὰ προβληματίζωνται ἀπὸ τὴν πυκνὴ ἀναφορὰ τοῦ Λουκιανοῦ στοὺς πυρετοὺς καὶ στοὺς πάσχοντες ἀπὸ αὐτοὺς, ἄν κρίνω τουλάχιστον ἀπὸ τὸν R. Martin, ὁ ὁποῖος σὲ σχετικὰ πρόσφατη (1942) ἐνδιαφέρουσα μελέτη του προσπαθεῖ νὰ δείξη ὅτι ὑπόκειται πραγματικὴ βάση στὰ ἀποδιδόμενα στὸν ἀνδριάντα τοῦ Θεαγένη γιὰ τὴν θεραπεία τῶν πασχόντων ἀπὸ πυρετό. Ό Ἱπποκράτης, γράφει ὁ Martin, ποὺ παρέμεινε γιὰ μακρὸ χρονικὸ διάστημα στὴ Θάσο, γιὰ νὰ σπουδάση τὶς αἰτίες ποὺ προκαλοῦν τὸν πυρετό, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ πυρετὸς ἧταν ἀσθένεια ἐνδημικὴ καὶ ὅτι ἀποτελούσε προστασία ἐναντίον αὐτῆς τῆς ἀσθένειας ἡ καταφυγὴ τῶν Θασίων καὶ τῶν κατοίκων τῆς Περαίας στὰ πόδια τοῦ ἀγάλματος τοῦ Θεαγένη. Ἄς σημειωθῆ τέλος, συνεχίζει ὁ Martin, μὲ πόση ἐπιμονὴ τὰ ἴδια δεινὰ χρειάζονται τὰ ἴδια φάρμακα. Ἀκόμη σήμερα, τουλάχιστον τὸν Αὔγουστο κάθε ἔτους, οἱ κάτοικοι τῆς ἀκτῆς καὶ τῶν ὀχθῶν τοῦ Νέστου ἀναζητοὺν σὲ μια γραφικὴ ἀποδημία σὲ ἕνα Ἄγιο τοῦ νησιοῦ προστασία ἔναντι τοῦ πυρετοῦ περισσότερο μυστικιστικὴ παρὰ πραγματική, προστασία ἐναντίον ένὸς φοβεροῦ κακοῦ ποὺ ἀπὸ τὴν Ἀρχαιότητα δὲν ἔχει παύσει νὰ ἐπιφέ-ρη ὄλεθρο στὴν περιοχή. Ἀποδημία πανάρχαιη ποὺ ἑνώνει στὴν ἴδια ἀνάγκη προστασίας τοὺς ἥρωες τοῦ παγανισμοῦ μὲ τοὺς Ἁγιους τοῦ Χριστιανισμοῦ¹⁴.

Οἱ παρατηρήσεις αὐτὲς θὰ μπορούσαν να ἰσχύουν ἀπολύτως, ἂν ἡ θεραπευτικὴ δύναμη κατὰ τοῦ πυρετοῦ περιοριζόταν μόνο στὸν ἀνδριάντα τοῦ Θεαγένη, ποὺ βρισκόταν στὴν ἀγορὰ τῆς Θάσου. Εἶναι πράγματι γνωστὸ ὅτι στοὺς τόπους ὅπου ἐνδημεῖ ἡ ἀσθένεια καὶ εὐρύτερα ὄπού ὑπάρχουν προϋποθέσεις δημιουργεῖται καὶ πρόσφορο ἔδαφος, γιὰ νὰ ὑπάρξουν ἀντίστοιχες λαϊκὲς παραδόσεις καὶ ἀντιλήψεις. Ἀλλὰ ἡ ἀπόδοση ὁμοίων ἀκριβῶς ἰδιοτήτων και σὲ ἄλλους ἀνδριάντες καὶ εἰκόνες, ὅπως εἴδαμε, καθιστοῦν σχετικὴ μόνο τὴν ἀξία τῶν παραπάνω παρατηρήσεων. Οὔτε ὑπάρχουν στοιχεῖα γιὰ νὰ ὑπο-στηριχθῆ ὄτι ἡ πίστη γιὰ τὶς θεραπευτικὲς ἰδιότητες καὶ μάλιστα ἰδιότητες ποὺ ἀφοροῦν στὸν πυρετὸ ἔχει ὡς ἀφετηρία διαδόσεως στὸν ὑπόλοιπο ελληνικὸ χῶρο τὸν ἀνδριάντα τοῦ Θεαγένη καὶ τὴν περιοχὴ τῆς Θάσου. Εἷναι βέβαιο, ὅπως φαίνεται, ὅτι οἱ πρώτες νῖκες τοῦ Θεαγένη ὡς ἀθλητῆ τοποθετούνται στοὺς ὀλυμπιακοὺς και τοὺς πυθικοὺς ἀγῶνες τοῦ 480 και 476 π.Χ. ἀντιστοίχως, ἀλλὰ ὅπως ὀρθὰ παρατηρεῖ ὁ Martin, δὲν ὑπάρχει καμμία ἀμφιβολία ὅτι ὁ μῦθος γιὰ τὸν ἀθλητὴ και ἥρωα χρειάσθηκε πολλὰ ἔτη γιὰ νὰ σχηματι-σθῆ καὶ ἐξωραϊσθῆ. Ἡ μόνη ἀπόδειξη ἀπὸ τὴ Θάσο ποὺ ὑπάρχει εἶναι ἕνα ἀφιέρωμα στὸν ἀθλητὴ ἀλλὰ τῶν αὐτοκρατορικῶν χρόνων, δηλ. πολὺ μετα-

14. R. Martin, Un nouveau règlement de culte Thasien, Bulletin de Correspondance Hellénique LXIV-LXV, 1940-41, Paris 1942, σ. 163-200, ἰδίως σ. 196 κ.ἑξ., ὅπου καὶ οἱ παραπομπὲς στὶς ἀρχαίες πηγές.