Μια αρχαία λαϊκή διήγηση για τον Θεαγένη τον Θάσιο

42

Στεφ. Δ. Ήμέλλου

γενέστερο, προσφερθὲν ἀπὸ κάποιο Λικίνιο σὲ ἀνταπόδοση εὐγνωμοσύνης γιὰ κάποια θεραπεία. Τὸ αφιέρωμα αὐτὸ ἐνθυμίζει τὰ ἀφιερώματα στὸν Πέ-λιχο, ὅπως παραδίδει ὁ Λουκιανός¹⁵.

Κατὰ τὰ ἄλλα ἡ παράδοση γιὰ τὸν Θεαγένη κινεῖται στὸν χώρο και τὸ πνεῦμα τῆς μετακλασσικῆς ἀρχαιότητας, μιᾶς ἐποχής, ὅπου ἡ μαγεία και ἡ δεισιδαιμονία, ἡ πίστη στὰ παράδοξα καὶ τὰ θαύματα εἶναι ἰδιαίτερα ἐντονη καὶ ή ἀγωνία τοῦ ταλαιπωρημένου καὶ ἀπογοητευμένου ἀνθρώπου ἐκείνων τῶν καιρῶν νὰ ἐπιτύχη τὴν ἀπαλλαγή του ἀπὸ τὶς ἀρρώστιες καὶ τὰ ἄλλα δεινὰ ποὺ τὸν κατατρύχουν δικαιολογημένη.

Ὅτι ὴ παράδοση γιὰ τὸν Θεαγένη κινεῖται μέσα στὸν χῶρο αὐτὸν καὶ τὸ πνεῦμα τῆς μετακλασσικῆς ἐποχῆς φαίνεται καὶ ἀπὸ πολλὲς ἄλλες ἐνδείξεις, γενικὲς καὶ εἰδικὲς.

Οἱ γενικὲς τείνουν καὶ κορυφώνονται στὴν ἀναμφισβήτητα λαϊκὴ ἀντίληψη¹⁶ ὅτι ἀπὸ τοὺς ἀνδριάντες ἢ τὶς εἰκόνες ἀθλητών κ.ἄ. ὡς ἡρώων τιμωμένων ἐκπορεύονται θαύματα θεραπείας ἀσθενῶν. Οἱ ἀνδριάντες αὐτοὶ στέφονται ἢ δέχονται θυσίες καὶ ἄλλες φιλοφρονήσεις καὶ ἀφιερώματα ὡς ἔκφραση εὐγνωμοσύνης τῶν θεραπευομένων. Τέτοιοι ἀνδριάντες εἶναι ὅσοι ἔχουν μέχρι τώρα ἀναφερθῆ κ.ἄ.

Στἰς εἰδικὲς ἀνήκει ἡ δημιουργηθεῖσα πεποίθηση περὶ τῶν ἀνδριάντων αὐτῶν ὡς ἀνδριάντων ἀνθρωποκτόνων κατὰ ποικίλους τρόπους. Χαρακτηριστικὴ ἡ μαρτυρία στὸ «Περί ποιητικῆς» ἔργο τοῦ Ἀριστοτέλη: «οἷον ὡς ὁ ἀνδριὰς ὁ τοῦ Μίτυος ἐν Ἄργει ἀπεκτεινε τὸν αἴτιον τοῦ θανάτοῦ τῷ Μίτυῖ, θεωροῦντι ἐμπεσών»¹⁷, γεγονὸς πολυθρύλητο στοὺς ἀρχαίους, ἀφοῦ πλήν τοῦ Ψευδο-Ἀριστοτέλη¹⁸ τὸ ἀναφέρουν ὁ Θεόκριτος¹⁹, ὁ Πλούταρχος²⁰ κ.ἄ. ἴσως. Ό Μίτυς θὰ ἧταν ἀθλητὴς, ὅπως μπορεῖ νὰ συναχθῆ ἀπὸ μαρτυρία στὸν κατὰ Νεαίρας λόγον ποὺ ἀποδίδεται στὸν ρήτορα Δημοσθένη, καὶ αὐτὸς ἧταν ὁ λόγος ποὺ τοῦ εἶχε στηθῆ ἀνδριάντας στὴν πατρίδα του²¹.

Σχετικὸ ἐπεισόδιο ἀναφέρουν πολλὲς πηγὲς γιὰ τὸν Θεαγένη τὸν Θάσιο. Οἱ ἑρμηνεῖες τῶν ἀρχαίων ἔχουν μικρὴ σημασία εἰδικὰ γιὰ τὸ θέμα μας.

15. Ὅ.π., σ. 198-199.

16. Πρβλ. καὶ Erwin Rohde, Psyché. Seelencult und Unsterblichkeitsglaube der Griechen, Leipzig und Tûbingen 1898, φωτομηχ. ἀνατ. Darmstadt 1961, 1, σ. 193-194.

17. Ἀριστοτ. Περὶ ποιητικὴς 9,12 (1452α 7).

18. [Ἀριστοτ.] Περὶ θαυμασ. ἀκουσμ. 156 (167) (Giannini, σ. 306).

19. θεοκρίτου, Ἐραστὴς 60.

20. Πλουτ. Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου βραδέως τιμωρουμένων 553d.

21. Βλ. σχετικῶς ἔκδ. τῆς ποιητικῆς ὑπὸ I. Συκουτρῆ, Ἀθήναι 1937, σ. 89-90(σημ. 1 τῆς σ. 90) (Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, Ἑλληνικὴ Βιβλιοθήκη 2). Γιὰ ποινὲς ἐπιβαλλόμενες ἀπὸ ἀγάλματα βλ. καὶ στὸν Otto Weinreich, ό.π., σ. 138, σημ. 4.