Μια αρχαία λαϊκή διήγηση για τον Θεαγένη τον Θάσιο

38

Στεφ. Δ. Ἠμέλλου

λησιν οἷδα καὶ παρὰ βαρβάροις ἀγάλματα ἱδρυμένα Θεαγένους, και νοσήματα τε αὐτὸν ἰώμενον και ἔχοντα παρὰ τῶν ἐπιχωρίων τιμάς»³.

Κατὰ πόσον ἡ πληροφορία αὐτὴ γιὰ τὰ ἱδρυμένα ἀγάλματα τοῦ Θεαγένη ἐπὶ έλληνικοῦ και βαρβαρικοῦ ἐδάφους (ἐνδεχομένως θρακομακεδονικοῦ) εἶναι ἀπολὑτως ἀξιόπιστη, δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἐλεγχθῆ. Βέβαιον εἶναι ὅτι ὁ Παυσανίας συνηθίζει νὰ διακοσμῆ τὸ κείμενό του και μὲ λαϊκὲς παραδόσεις, χωρὶς αὑτὸ νὰ σημαίνη ὅτι τὶς υἱοθετεί, ὅπως οἱ ἀναμφισβήτητα λαικὲς παραδόσεις —θὰ φανῆ αὐτὸ καὶ παρακάτω— γιὰ τὶς θεραπευτικές ἰδιότητες ἑνὸς αγάλματος, ποὺ ἀπεικονίζει κάποιον που τιμᾶται ὡς ἥρωας-ἀθλητής. Ἡ χρησιμοποίηση μόνον κατ' ἐπανάληψη ἀπὸ τὸν Παυσανία τοῦ ρήματος «φασὶ» (οἱ Θάσιοι) ή «λέγεται» στὶς σύντομες σχετικώς εἰδήσεις του γιὰ τὸν Θεαγένη φανερώνει τὴν λαϊκότητα τῶν εἰδήσεων αὐτῶν (φασὶν οἱ Θάσιοι, ἰσχυρίζονται οἱ Θάσιοι ὅχι ἐγώ) ἀλλὰ καὶ τὴν πρόθεσὴ του νὰ διατηρῆ επιφυλάξεις ἔναντι τῶν λεγομένων ἀπὸ τοὺς πολλούς, δηλ. ἀπὸ τὰ εὐρύτερα λαικὰ στρώματα.

Διαφορετικός είναι ὁ λόγος πού ὠθεῖ ἕνα ἀλλον σύγχρονο τοῦ Παυσανία ἀρχαῖο συγγραφέα, τον Λουκιανό, νὰ παράθεση ἀνάλογες εἰδήσεις. Οἱ πληροφορίες τοῦ Λουκιανοῦ ἐξυπηρετούν τὴν σκωπτική του διάθεση, πού ειναι εμφανής σὲ ὁλόκληρο τὸ έργο του. Σκοπός τοῦ τελευταίου μοναδικὸς νὰ χλευάση τὶς λαϊκές αὐτὲς ἀντιλήψεις, πού εἶχαν διαποτίσει τὴν σκέψη και τὶς πράξεις τών συγχρόνων του, ἀπαιδεύτων ἀλλὰ καὶ πεπαιδευμένων.

Ἡ εἴδηση τοῦ Λουκιανοῦ εἶναι πολύ σύντομη, σχεδὸν ἐπιγραμματική, δὲν προσθέτει τίποτε τὸ ἰδιαιτέρως σημαντικὸ στὰ περὶ Θεαγένους λεγόμενα ἀπὸ τὸν Παυσανία, ἔχει ὅμως ἐνδιαφέρον, πέρα τοῦ ἐπιβεβαιωτικού τών πα-ραδιδομένων ἀπὸ τὸν Παυσανία, γιὰ δύο κυρίως λόγους: α') ἐξειδικεύεται σ' αὐτὴν ἡ ἀσθένεια, πού εἶναι τώρα μόνον ὁ πυρετός, καὶ β') συνδέεται ἡ ἰδιότητα τοῦ ἀνδριάντα τοῦ ἀθλητῆ Θεαγένη στὴν Θάσο μὲ ἐκείνη τοῦ ἀνδριάντα του Πολυδάμαντα στὴν Ὀλυμπία, ἑνὸς ἄλλου ἀθλητῆ. «Ἤδη καὶ ὁ Πολυδά-μαντος τοῦ αθλητοῦ ἀνδριάς», γράφει, «ἰᾶται τούς πυρέττοντας ἐν Ὀλνμπία και ὁ Θεαγένονς ἐν Θάσῳ»⁴.

Ἡ συντομία μὲ τὴν ὁποία ἐκφράζεται ὁ Λουκιανὸς ὀφείλεται ἐνδεχομένως ὅχι στὴν ἔλλειψη περαιτέρω εἰδήσεων ἀλλὰ στὸ ὔφος και τὴν πρόθεσή του να χρησιμοποιῆ τὶς ἀπὸ γραπτὲς ή ἀπὸ προφορικὲς πηγὲς εἰδήσεις του στὴν έκταση καὶ τὸ μέτρο πού ἐξυπηρετοῦν τὸν σκοπὸ τῆς ἑκάστοτε συγκεκριμένης συγγραφῆς του. Αὐτὸς ἄλλωστε εἶναι καὶ ὁ λόγος πού ὁ Λουκιανὸς ἐπανέρχεται πολλὲς φορὲς στὰ ἴδια θέματα, πρᾶγμα για τὸ ὁποῖο έχει ἀπὸ μερικούς κατηγορηθῆ.

3. Παυσ. 6, 11, 9.

4. Λουκιαν. Θεών έκκλ. 12.