Η εγκατάσταση των Κωσταντινουπολιτών στην Θάσο

Προβλήματα προσφύγων στη Θάσο πριν και μετά την 'Αλωση (1453)

21

κό — και επάνω σ' αυτό σημειώνονται — χωρίς όνομα, αλλά γραφικά — τα τρία κάστρα (βλ. χάρτη 1). Με το ίδιο σχήμα και με την ίδια θέση εμφανίζονται έναν αιώνα αργότερα, αρχές 16ου αι., και στον χάρτη του Benedetto Bordone (βλ. χάρτη 2).

Προς αυτά λοιπόν τα κάστρα κυρίως — χωρίς βέβαια ν' αποκλειστούν και μικρές ομάδες εποίκων και προς άλλους μικρότερους οικισμούς — πρέπει να κατέφυγαν Κωνσταντινουπολίτες πρόσφυγες.

Το δεύτερο από τα κάστρα αυτά είναι το ονομαζόμενο και σήμερα Κάστρο στο εσωτερικό των Λιμεναρίων, κτισμένο στην κορυφή ενός βουνού σε πραγματικά φυσικά οχυρή θέση, ιδίως ο εσωτερικός περίβολος με τα ερείπια του κεντρικού πύργου (donjon) και την ακέραια σωζόμενη δεξαμενή,που μεταβλήθηκε σε οστεοφυλάκιο του κοιμητηρίου. Σε μια ανορθόγραφη επιγραφή προερχόμενη από τον κεντρικό πύργο, η οποία σώζεται τώρα εντοιχισμένη στή νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου (1804), αναφέρεται ότι το κτίσμα «...ανηγέρθη εκ βάθρων διά συνδρομής Κωνσταντίνου και Ιωάννου των Κωνσταντινουπολιτών³.

Δεν πρέπει να υπάρξει καμιά αμφιβολία, όπως παρατηρεί ο Χ. Μπακιρτζής, ότι οι μνημονευόμενοι Κωνσταντινουπολίτες ήταν οι αντιπρόσωποι του βασιλιά Μανουήλ Β' (1391-1425) στην αυλή του οίκου των Gattilusi, στον οποίο είχε παραχωρήσει τα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Αυτοί οι Κωνσταντι-νουπολίτες ήταν οι σκιώδεις διοικητές του νησιού, οι «άρχοντες», όπως τους ονομάζει ο Κριτόβουλος, οι οποίοι, μετά τη συντριβή του Βαγιαζίτ Α' από τ,ον Τιμούρ Λέγκ στην Άγκυρα (1402) και την προσωρινή διάλυση του οθωμανικού κράτους από εσωτερικές ανωμαλίες, επωφελούμενοι από την πρόσκαιρη αναψυχή του βυζαντινού κράτους, ανέλαβαν να οχυρώσουν το νησί κτίζοντας στη στρατηγική εκείνη θέση τον πύργο στο ακρότατο σημείο του περιβόλου⁴.

Το τρίτο κάστρο πρέπει να ήταν η σημερινή Αλυκή, που δεν βρίσκεται σε απόκρημνη θέση, αλλά επάνω σε μια λοφώδη χερσόνησο, που ενώνεται με την ξηρά με στενό λαιμό, εύκολο να τον υπερασπίσουν λίγοι άνδρες. Αλλά και η πρόσβαση στον λόφο (όπου σώζονται δύο παλαιοχριστιανικές εκκλησίες)⁵

__________________

3. Για τα ερείπια του κάστρου και τις σωζόμενες επιγραφές βλ. Ch. Bakirdjis, Trois inscriptions de Kastro (Thasos), BCH, Supplément V (Thasiaca), σ. 455-466. Βλ. την ίδια μελέτη στα ελληνικά στο περ. «Θασιακά» 1 (1984) 7-20.

4. Bakirdjis, έ.α., σ. 459, 460. «Θασιακά» 1 (1984) 19-20. Βλ. και Α. Ε. Βακαλόπούλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη, τ. 1, σ. 350.

5. Ο Emm. Miller, που επισκέφθηκε τη Θάσο τον περασμένο αιώνα (Ιούνιο 1864), γράφει ότι βρήκε μια κακοκτισμένη βυζαντινή εκκλησούλα, από την οποία δεν σώζονταν παρά μόνο μερικές πέτρες σε ακαταστασία, εν αντιθέσει προς την άλλη πλευρά, όπου ο άλλος όρμος της Αλυκής. Εκεί βρήκε μια μεγάλη σαρκοφάγο με μεγάλη επιγραφή σε στίχους (Le mont Athos. Vatopédi. L'île de Thasos, Paris 1889, σ. 188-189.