Η εγκατάσταση των Κωσταντινουπολιτών στην Θάσο

20

Αποστόλου Ε. Βακαλοπούλου

γιατί πριν από την 'Αλωση ή και ύστερ' απ' αυτήν, κάτοικοι της Πόλης θα ζήτησαν, ασφαλώς με μικρά καράβια, καταφύγιο στα κοντινά νησιά του Αιγαίου. Τέτοια βέβαια γραπτή, ειδικά για τη Θάσο, μαρτυρία δεν σώζεται. Υπάρχουν όμως έμμεσες μεταγενέστερες πληροφορίες - τις μνημονεύει ο Ολλανδός περιηγητής Ο. Dapper προς τα τέλη του 17ου αι. - για καταφυγή οικογενειών του Βυζαντίου στα νησιά του Αιγαίου¹. Μόνη γνωστή ως σήμερα έμμεση πηγή για τη Θάσο είναι η βενετική εκείνη έκθεση που μνημονεύει ότι με τη γαλέρα του Γενουάτη Zorzi Doria διέφυγαν από την Κωνσταντινούπολη το ίδιο κιόλας βράδι της αποφράδας ημέρας της 29ης Μαίου, μαζί με άλλες γενουατικές οικογένειες, και πολλές επίσημες ελληνικές, Παλαιολόγων, Καντακουζηνών, Λασκάρεων, Κομνηνών, Νοταράδων, Μεταξάδων κ.ά. (αναφέρονται με τα ονοματεπώνυμα τους στον κατάλογο) με σταθμούς τη Χίο και κατόπιν τα Χανιά, όπου άλλες έμειναν και άλλες απ' εκεί σκορπίστηκαν στο δεσποτάτο του Μορέως και στα νησιά του Ιονίου, οι Μεταξάδες στην Κε-φαλονιά και οι Λασκάρεις στην Κέρκυρα².

Τα ερευνητέα τώρα θέματα είναι: α) σε ποιους τόπους και πότε οι πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη συνοικίστηκαν στη Θάσο, και τέλος β) πού είναι τα σωζόμενα ερείπια σε διάφορα μέρη του νησιού (όπως έγραφε ο Λαμπίρης, εκτός από τους «Απάνω» και «Κάτω Πολίτες») και αν πράγματι σώζονται ακόμη ερείπια τους.

Αν λάβουμε υπόψη μας τις ειδήσεις του περιηγητή Francesco Piacenza, του οποίου το βιβλίο εκδόθηκε το 1688, το νησί είχε τρία κάστρα: το ένα βρισκόταν στο βόρειο τμήμα του νησιού, η Χώρα, δηλαδή ο σημερινός Λιμένας, ενώ τα άλλα δύο βρίσκονταν ένα προς τα νοτιοδυτικά και το άλλο προς τα ανατολικά, με κάστρα δυνατά ν' αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε εχθρική προσβολή.

Αναζητώντας τα κάστρα αυτά στον παλαιότερο γνωστό χάρτη της περιοχής του 15ου αι. του Bartolomeo da li Sonetti, στο Isolario f. 47 verso (βλ. πίν. VII αριστερά και πίν. VIII αριστερά κάτω) διαπιστώνουμε ότι απέναντι από τα τοπωνύμια Asprova και Crestopoli των μακεδόνικων παραλίων εκτείνεται η Θάσος σε επίμηκες σχήμα - και όχι με το γνωστό σφαιρι-

__________________

1. Description exacte des isles de l'Archipel, Amsterdam 1703, σ. 17: «La plurart de leurs habitants sont des Grecs, qui s'y sont venu depuis la prise de Constantinople, arrivée en 1453, par les Turcs, bien qu'il y en eût plusieurs qui s'y trouvassent déjà établis».
.
2. Αποστόλου Ε. Βακαλοπούλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη 1974, έκδ. Β', τ. 1, σ. 329-330. Το ίΙδιο φαινόμενο καταφυγής Κωνσταντινουπολιτών σε άλλα ελεύθερα κέντρα με μικρές βέβαια αναλογίες παρατηρήθηκαν, όπως είναι γνωστό, και μετά την άλωση της βασιλεύουσας από τους Φράγκους, κυρίως στη Νίκαια και στο δεσποτάτο της Ηπείρου (έ.α., τ. 1, σ. 63-64).